Sep 10, 2013

Maliyyə Hesabatları: Nağd Vəsaitin Hərəkəti

Bir şirkətin nə qədər səmərəli fəaliyyət göstərdiyini və maliyyə cəhətdən nə qədər yaxşı vəziyyətdə olduğunu öyrənmək üçün - onun maliyyə hesabatlarına baxmaq lazımdır. Maliyyə hesabatlarının analiz edilməsi ayrı bir mövzudur. Bu yazıda maliyyə hesabatlarının ümumiyyətlə nə olduğu barədə danışılacaq. 

Beləliklə, 4 əsas maliyyə hesabatı mövcuddur. 

- Nağd vəsaitin hərəkəti

Bunların biri olan nağd vəsait hesabatı haqqında daha ətraflı aşağıda:


Nağd vəsaitin hərəkəti haqqında hesabatı.

İngilis dilində "Cash Flow Statement" adlanır.

Bu hesabat müəyyən dövr ərzində şirkətin əlinə gələn və gedən nağd vəsaiti göstərir. Mənfəət-zərər hesabatından fərqi isə bundadır ki, mənfəət-zərər hesabatı nisyə satılmış malı artıq gəlir bölməsinə yazır, halbuki nağd vəsait hesabatı həmin məbləği yalnız həqiqi pul alınan zaman göstərir.

Bu misala baxın:
"A" şirkəti avqust ayında 3,000 manatlıq mali nisyə satır. Həmin ayın mənfəət-zərər hesabatında 3,000 manatlıq gəlir göstərilir. Həmin ayın nağd vəsait hesabatında isə heç nə göstərilmir.
Növbəti ay, yəni sentyabrda, "A" şirkəti avqustda nisyə satdığı malın tam ödənişini, yəni 3,000 manatı, alır. Bu ayın mənfəət-zərər hesabatında heç nə göstərilmir (çünki bu 3,000 manatlıq gəlir artıq avqust ayı üçün göstərilib). Nağd vəsait hesabatında isə bu ay üçün 3,000 manatlıq mədaxil göstərilir.


Nağd vəsaitin hərəkəti haqqında hesabat üç hissədən ibarətdir:

- Əməliyyat fəaliyyətindən yaranan nağd vəsait hərəkəti (Cash Flow From Operating Activities).

Şirkətinin bilavasitə fəaliyyətindən irəli gələn nağd vəsait axını buraya daxil edilir. Şirkətin fəaliyyəti dedikdə istehsal etdiyi və satdığı məhsula görə (və ya göstərilən xidmətlərə görə) alınan nağd pul, xammala xərclənən nağd pul və s. bura daxil edilir.

İşçilərə ödənilən maaş da buraya xərc kimi qeyd edilir.

Şirkətin uğurlu fəaliyyət göstərib-göstərməməsi məhz buradakı pul axınlarından bilinir.

- İnvestisiya fəaliyyətindən yaranan nağd vəsait hərəkəti (Cash Flow From Investing Activities).

İstehsal (və ya xidmət) üçün zəruri olan avadanlığın, alətlərin, nəqliyyatın, binanın və s. alınmasına və ya icarəyə götürülməsinə xərclənən nağd pul buraya daxil edir. Həmin aktivlər satıldığı zaman əldə edilən nağd pul da həmçinin buraya daxil edilir.

- Maliyyə fəaliyyətindən yaranan nağd vəsait hərəkəti (Cash Flow From Financing Activities).

Şirkətin maliyyələşməsi üçün alınan və xərclənən pullar buraya qeyd edilir. Yəni, şirkət sahibləri şirkətin dövriyyəsinə əlavə pul qoyduqda həmin pullar bu kateqoriyada göstərilir. Bankdan alınan kredit, ödənilən faizlər, ödənilən dividendlər və s. - bunların hamısı öz əksini burada tapır.


Gəlin bunların hamısını "A" şirkətinin misalında göstərək.

2012-ci ildə "A" şirkətinin əməliyyatlardakı nağd vəsaitinin hərəkəti aşağıdakı kimi olub:












Diqqət yetirin ki, "A" şirkəti 2011-ci ildə nisyə satdığı 20,000 manatlıq malın ödənişini yalnız 2012-ci ildə alıb. Buna görə də, həmin məbləği nağd vəsait hesabatında 2012-ci ilə aid edirik (mənfəət-zərər hesabatında isə 20,000 manatlıq gəlir mal satılan dövrə, yəni 2011-ci ilə aid edilir).

Həmçinin, "A" şirkəti 2011-ci ilin sonunda 10,000 manatlıq xammalı nisyə almışdır ki, bunun pulunu yalnız 2012-ci ilin əvvəlində ödəmişdir. Buna görə də həmin xammal xərci 2012-ci ilin xərclərinə daxil edilir.

Beləliklə, "A" şirkəti 2012-ci il üzrə əməliyyat fəaliyyətindən 75,000 AZN nağd vəsait əldə etmişdir. 

Bundan əlavə, "A" şirkəti 2012-ci ildə nağd pulla 11,000 manatlıq yeni istehsal avadanlığı və 3,000 manatlıq yeni ofis mebeli almışdır. Ofis ləvazimatlarına isə il boyunca 300 manat sərf edilmişdir.

İstehsal avadanlığı, mebel və ofis ləvazimatlarına xərclənən pullar investisiya fəaliyyəti təsnifatı altında yer alır. Bu rəqəmləri hesabata daxil edirik:
























Beləliklə, "A" şirkəti 2012-ci ildə investisiya fəaliyyətindən 14,300 AZN xərc çəkmişdir.

Şirkətin dövriyyəsini daha da artırmaq üçün "A" şirkətinin sahibi Məmməd kişi 2012-ci ildə şirkətin dövriyyəsinə əlavə 2,000 AZN pul yatırmışdır.

Bundan əlavə, Məmməd kişi "A" şirkətinin adından 2012-ci ilin yanvarında bankdan 10,000 AZN kredit götürmüşdür və növbəti 11 ay ərzində kreditin əsas məbləğindən 2,450 AZN geri ödəmişdir. Faiz xərcləri isə 1,750 AZN təşkil etmişdir.

Bu rəqəmlər şirkətin maliyyələşməsi ilə bağlı olduğu üçün maliyyə fəaliyyəti təsnifatı altında yer alır. Bu rəqəmlərin hamısını hesabata daxil edirik:
































Beləliklə, "A" şirkəti 2012-ci ildə maliyyə fəaliyyətindən 7,800 AZN nağd vəsait əldə etmişdir.


Bütün nağd axınlarını ayrılıqda hesabladıqdan sonra onları cəmləmək lazımdır:

75,000 - 14,300 + 7,800 = 68,500

Demək, "A" şirkətinin 2012-ci il üzrə xalis nağd hərəkəti müsbət rəqəmdir və 68,500 AZN-dır. 
Müsbət rəqəm dedikdə, "A" şirkətinin xərclədiyindən daha çox nağd qazandığını nəzərdə tuturam.

Nağd hərəkətlərinin cəmini hesabladıqdan sonra isə həmin nağd vəsaiti hesabat dövrünün əvvəlindəki (yəni 2012-ci ilin əvvəlindəki) nağd vəsaitin üstünə gəlmək lazımdır.

Tutaq ki, ilin əvvəlində "A" şirkətinin xəzinəsində (kassasında) 20,000 AZN var idi. Həmin məbləğin üstünə 68,500 AZN nağd gəldikdən sonra "A" şirkətinin kassasında 88,500 AZN olduğunu görürük. Bununla biz hesabat dövrünün (yəni 2012-ci ilin) sonunda "A" şirkətinin nə qədər nağd vəsaitə malik olduğunu öyrənmiş oluruq.

Nağd vəsait hesabatında bu hesablamalar aşağıdakı kimi görükür:



































Beləliklə, 2012-ci ilin sonunda "A" şirkətinin kassasında 88,500 AZN vardır. Şirkətin sahibi həmin nağd vəsaiti yenidən şirkətin dövriyyəsinə buraxa, borclarını ödəyə, və ya öz cibinə qoya bilər.

*Qeyd.
Bu misalda ilin sonunda "A" şirkətinin kassasında qalan nağd vəsait onun satış gəlirlərinin təxminən yarısı qədərdir. Adətən şirkətlərin kassasında bu qədər nağd vəsait qalmır. Adətən şirkət hər ay artıq qalan nağd vəsaiti ya yenidən dövriyyəyə buraxır, ya da öz səhmdarları arasında bölüşdürür. Şirkətin kassasında bu qədər çox nağd vəsaitin işsiz qalması da düzgün deyil, çünki dövriyyəyə buraxılmayan pul ucuzlaşdığı üçün xərcə çevrilir. Sadəcə olaraq bu yazıdakı misalın mümkün qədər sadə olması üçün hesablamalar sadələşdirilmişdir.


Əlavə olaraq bunu da qeyd etmək lazımdır ki, bir çox şirkətin fəaliyyəti 1 yanvar - 31 dekabr tarixlərində xüsusilə gərgin olduğu üçün (məsələn, yeni il endirim kampaniyaları keçirən şirkətlər) həmin şirkətlər öz nağd vəsait hesabatlarını başqa dövrlərlə ölçür. Bu şirkətlər özləri üçün xüsusi dövr seçir (məsələn, 25 yanvar 2012 - 24 yanvar 2013). Bu cür dövrlərə Azərbaycan dilində "hesabat ili", ingilis dilində isə "fiscal year" deyilir.


___________________________________________________________________

Bu yazı 4 hissəli "Maliyyə Hesabatları" adlı bloq paylaşımlarının bir hissəsidir.

Yeni yazılar haqqında xəbər almanız üçün sağdakı "e-poçtla abunə ol" bölməsinə email-ınızı daxil edin, ya da bloqun Facebook səhifəsini "like" edib yeni paylaşımlardan bildiriş almağı seçin.

Facebook: Iqtisadi bloq


No comments:

Post a Comment